Enkele overwegingen mbt mijn geschilderde landschappen
Grotendeels schilder ik abstract. Dat lijkt zo bij het zien van talloze kaarten en schilderijen op papier. Op Saatchiart waar mijn werk te koop staat, beschrijf ik mijn landschappen als abstract expressionisme. Impressionisme en expressionisme hebben als stijlen in de schilderkunst altijd al mijn interesse gehad omdat hier de schilder zelf aan het woord komt. Hij laat via zijn werk zien waar hij vol van is. Het zijn stijlen die in de moderne tijd passen en aansluiten bij het levensgevoel. Inmiddels zijn we al weer bijna een eeuw verder en is de tijd ook verandert. Maar deze schilderstijlen zijn nog niet bij het oud vuil gezet. Toch zit er een houvast in elk van mijn schilderijen en zijn ze niet helemaal abstract: namelijk een vorm van horizon. De horizon is voor mij ankerpunt en concentratiepunt als ik bezig ben aan een landschap. De horizon is voor mij een vorm van zinsconstruct om dit elk landschap als het ware zichtbaar te maken. De horizon is een samenballing van betekenissen die ik hoop aan te stippen in elk schilderij. De verwarring die kan ontstaan door patronen en kleuren waardoor het werk abstract lijkt is opzet en mede afhankelijk ook van de toeschouwer. Mooi als de betekenissen met de toeschouwer op de loop gaan en als het werk botst met eigen opvattingen of eigen ideeën wakker maakt. Herkenning is vaak het woord dat ik hoor als mensen intensief met mijn werk aan de gang gaan. De abstracte onderdelen nodigen uit tot nadere reflectie en kunnen van alles oproepen, ook eigen ervaringen en herinneringen.
De filosoof Th. Oudemans noemt een “ding” de werking ervan. Ik citeer: “De horizon waarbinnen dat plaatsvindt heet werkelijkheid: de omgeving voor werking. De zin van de horizon is zelf werking. Er is geen onderscheid tussen ding en horizon, dan een verschil in functie.” Einde citaat. Dingen zijn dus effecten of werkingen. Een schilderij als ding is iets dat effect heeft, een landschap idem. Het is natuurlijk de vraag of het landschap dat je aanschouwt tot het wezen der dingen behoort, maar een schilderij, een afbeelding van een landschap is een ding. Het zijn dingen voor in huis aan de muur of in het museum. De horizon, is dat ook een ding? Behoort deze tot het dingmatige? Of is de horizon zoals Oudemans die benoemt, namelijk de plek van werkelijkheid, de omgeving van werking, nog iets anders waarbinnen het ding kan en moet optreden? Maar als ding en horizon nauwelijks zijn te onderscheiden behalve in functie waar ligt dan het probleem?
Oudemans gebruikt het begrip horizon als achtergrond waartegen dingen zich manifesteren. Ik gebruik horizon in mijn schilderen als grens tussen hemel en aarde. Daarin zit een verschil, namelijk dat in het begrip horizon als onderscheiding tussen hemel en aarde een transcendente dimensie wordt meegenomen. Dat blijkt uit het begrip hemel dat voor mijn gevoel niet alleen naar de wolkenpartijen verwijst boven de horizon maar ook naar de religieuze tradities die dit begrip eeuwenlang hebben ingekleurd. Maar het is interessant om de definitie van Oudemans nu eens toe te passen op mijn geschilderde landschappen. Mijn definitie van horizon is in feite een toevoegen van betekenissen aan het fenomeen achtergrond. De achtergrond maakt iets zichtbaar van de betekenissen die er aan zijn gehecht, dus in die zin kan ook de horizon van Oudemans functioneren als breder betekenisveld. Er is dus niet zoveel verschil.
Kijken we nu eens naar het landschap zelf. In een landschap in de mist is de horizon vervaagt of ontbreekt hij helemaal. Boven en onder zijn niet gescheiden. Er is geen horizon. Er is alleen maar beeld zonder grensscheiding tussen gebieden. Als er geen horizon is is er ook geen werking. Er is geen houvast dat kan worden ontleend aan de horizon. Ik vind het een grote uitdaging om landschappen in de mist te schilderen omdat ik met pigmenten werk, bindmiddel en water. Daarmee valt het niet mee mistige landschappen te schilderen. Mijn hele leven is dat al een opdracht die ik mezelf stel om mist af/uit te beelden. Waarom? Omdat er een grote fascinatie vanuit gaat en dat heeft volgens mij te maken met het bovenstaande: het verlies van houvast, het verlies van oriëntatie, het verlies van zekerheid in het landschap. Opeens is je weg, je doel onzichtbaar en ook waar je vandaan kwam lost op in mist. Daar sta je dan, tussen verleden en toekomst in en beiden zijn aan de hand van het landschap onzichtbaar geworden. Je hebt enkel nog je eigen herinneringen, meer niet. Maar in het landschap liggen opeens geen aanknopingspunten meer.
Al eeuwenlang zijn er schilders die de horizon een prominente plaats in hun werk hebben gegeven. Casper David Friedrich is er een van. Deze schilder uit de romantiek heeft in veel landschappen een toeschouwer geplaatst die met zijn rug naar het publiek kijkt naar de horizon boven de bergen of boven de zee. Het zijn in mijn ogen statements. Uitnodigingen om met de schilder en de afgebeelde figuur mee te kijken. En wat zie je dan? De horizon, de horizon van het leven, van jouw leven op dat moment. En het landschap wordt zo een voertuig om je gedachten, je wensen en je verlangens mee te nemen en stem te geven. “Wanderen”, wandelen, rondtrekken, als “Wandervögel” in dit oneindige landschap. Heinrich Heine doet ervan verslag in zijn teksten over de reizen in Duitsland. Eigenlijk is er niets mooiers (in mijn ogen) dan zo mee te wandelen, zo het landschap te verkennen en in je op te nemen. Deel te worden van het landschap en de horizon die je omgeeft. Eigenlijk is het al een beetje mystiek, een weg naar een sacrale ervaring. Alle emoties en gevoelens die daarbij komen versterken het alleen maar.
Kaii Higashiyama, een Japanse landschapschilder en meester in het schilderen van mist en sneeuw, heeft mij lang geleden op het spoor gezet van het landschap en het werken met pigmenten. Zijn landschappen waren voor mij niet alleen inspiratiebron, maar vormen ook een toegevoegde waarde aan de wijze waarop wij normalerwijze naar het landschap kijken met niet schilder-ogen. Zijn inzet was om door te dringen in noem het de mystieke laag van het landschap, geïnspireerd door de traditie van de zen-schilderkunst. Hij is daar zeker in geslaagd, getuige zijn landschappen op papieren wanden in zen-tempels in Japan. Zin werk werk werpt de vraag op naar onze werkelijkheid: is er een werkelijkheid die ons mensen spiritueel kan dragen? Voor mij zelf heb ik die gevonden in het landschap en de voortdurende verbeelding ervan in een schilderij vanuit de thematiek van de horizon. Dat is natuurlijk een persoonlijke keuze maar wel eentje die voor mij werkt.
John Hacking
26 juni 2013
