In de Chinese taal staan de tekens voor de ervaren werkelijkheid. Een gedicht is een verzameling tekens en de lezer (of toehoorder) of vertaler moet zelf de betekenis eraan geven. Dat is niet gemakkelijk want de tekens zijn vaak meerduidig en het is ook een kwestie van bekendheid met de tekens zelf en de eigen interpretatie. De vertaling van het gedicht van de Chinese dichter Li Shangyin (813-858) “De Leyou-vlakte” is hiervan een mooi voorbeeld. In dit gedicht wordt een ervaring, het vallen van de avond, en een stemming uitgedrukt. Ik heb een aantal vertalingen bij elkaar gezet om te proeven wat de vertalers ermee doen.
Een Nederlandse variant:
De Leyou-vlakte (1)
Het wordt al laat – door onrust overvallen
Men ik mijn wagen naar een oude vlakte.
De avondzon een onbegrensde pracht –
Helaas, helaas, hoe nadert al de schemer!
Een Duitse variant:
Zum Lustgarten auf der Höhe (2)
Wie’ später wird, ergreift mich Unbehagen,
Zur alten Höhe lenke ich den Wagen:
Der Abendsonn uneingeschränkte Pracht
Verdrängt doch bald nur zu bald die nahe Nacht.
Een Engelse variant:
The pleasure plain (3)
Towards evening my thoughts became uncomfortable,
I drove my carriage upon the ancient plain.
The setting sun is good without limit,
But only comes when yellow dusk is near.
Een andere Engelse variant:
THE LEYOU TOMBS (4)
With twilight shadows in my heart
I have driven up among the Leyou Tombs
To see the sun, for all his glory,
Buried by the coming night.
Franse varianten:
Le plateau de Lo-you (5)
Au soir, étouffant de melancholie,
En carosse, sur l’antique plateau.
Rayons du couchant, infiniment doux:
Trop bref, hélas, si proches de la nuit.
Le plateau Le-you (6)
Vers le soir, quand vient la mélancholie
En carosse sur l’antique plateau
Rayons du couchant infiniment beaux
Trop bref hélas, si proches de la nuit
In het Chinees bestaat het gedicht uit 4 regels met elk 5 tekens. François Cheng vertaalt deze tekens in het Frans met:
Vers soir / esprit mal à l’aise
Conduire carosse / monter antique plateau
Soleil couchant / infiniment bon
Seulement être / proche jaune-obscur
Tegen de avond / ongemak, geestelijke onrust
Bestuur kar / bestijg oud plateau
Zonsondergang / oneindig goed
Alleen is / dichtbij donker geel
In een Engelse variant staat er:
Toward evening thought not well
Drive carriage ascend old plain
Sunset sun without limit good
Only be near yellow dusk (7)
Ook de dezelfde dichter kan het gedicht iedere keer weer anders vertalen. Cheng vertaalt een keer:
“Au soir, étouffant de melancholie”: Tijdens de avond, ‘verstikkende’ of ‘gedempte’ melancholie.
De andere keer, met minder nadruk op het onrustige, onbehaaglijke van de stemming:
“Vers le soir, quand vient la mélancholie”: Tegen de avond, wanneer de melancholie komt.
De avond brengt een gevoel van weemoed mee. De dichter bestijgt een oud plateau, hij voert zijn wagen omhoog, weg uit die stemming? Dan een prachtig panorama, een zonsondergang, oneindig goed (‘bon’), of zacht (‘doux’). Goed waartegen, zacht als demping van de stemming, het gevoel van gemis? Heimwee die wordt verzacht. Maar dan de terugval. Helaas, te kort, de invallende nacht (donker-geel) breekt binnen en verdrijft het vergezicht.
De plek waar zich dit alles afspeelt wordt in de Duitse vertaling “Lustgarten” genoemd, tuin van lusten, of in het Engels ‘Pleasure plain’. Een andere vertaling spreekt over graven. En de inzet is een heel andere: de zon zien, in al haar glorie. Hier geen woord over melancholie.
De titel bestaat uit drie karakters (8) en de betekenis verschilt nogal – de titel spreekt dus niet voor zichzelf. Misschien wordt de vertaling daarom niet letterlijk genomen.
樂 music, comfort
游 playing, float, swim
原 meadow, original, primitive, field, plain, prairie, tundra, wilderness
In eenvoudige karakters ziet de tekst er zo uit:
Uiteindelijk blijft het vertalen een taaie opdracht. Communiceren met elkaar op basis van begrip en vanuit de vooronderstelling dat wij hetzelfde bedoelen als we begrippen gebruiken is minder eenvoudig en vanzelfsprekend als het lijkt. Chinese karakters tekenen de werkelijkheid en die krijgt daarmee bestaansrecht. De betekenis ervan en wat het met je doet is nog een heel ander verhaal, zeker als je in een andere taal en uit een andere cultuur wilt achterhalen wat er staat en wat het betekent.
John Hacking
28 februari 2017
Noten
1 Spiegel van de klassieke Chinese poëzie, van het Boek der Oden tot de Qing-dynastie. Gekozen, vertaald en toegelicht door W.L.Idema, Amsterdam 1993 (Meulenhof), p. 430
2 Knight, Sabine, Die chinesische Literatur. Eine Einführung, Stuttgart 2016 (Reclam), p. 26 geciteerd uit Der seidene Fächer. Klassische Gedichte aus China, aus dem Chines.übertr. und hrsg. von Volker Klöpsch, München 2009, s. 238
3 http://www.chinese-poems.com/ly1.html
4 http://www.shigeku.org/xlib/lingshidao/hanshi/lishangyin.htm
5 Cheng, Francois, Entre source et nuage – voix de poètes dans la Chine d’hier Et d’aujourd’hui, Paris 2002, (Albin Michel), p. 114 en ook met calligrafie Cheng, Francois, Poésie Chinoise. Calligraphies de Fabienne Verdier, Paris 2000 (Albin Michel)
6 Cheng, Francois, L’écriture poétique Chinoise suivi d’une anthologie des poèmes des Tang, Paris 1996 (Editions du Seuil), p. 189
7 http://www.chinese-poems.com/ly1.html
8 http://jisho.org
