Het woeste land, het barre land heeft mij mijn leven lang al gefascineerd. Hoe woester hoe mooier. Daarom schilder ik landschappen. Het romantisch landschap dat een paar eeuwen geleden populair was en dat eigelijk nooit aan bewondering heeft ingeboet is soms woest. Bijvoorbeeld als de schilder erop uit trekt om de nog ‘echte wilde natuur’ vast te leggen, hoewel dat in Europa van die dagen nauwelijks nog voorkwam. Casper David Friedrich heeft een paar pogingen gedaan. Veel is daarom fantasie, in het landschap gelegd. Barend Koekoek die met een paar kompanen door het Rijnland trekt op zoek naar bijzondere plekken vertelt dat echte oude bomen zeldzaam zijn geworden, ze zijn gekapt. Oerbossen zijn er niet meer, maar het water stroomt nog steeds en de watervallen en de donkere plekken in het landschap – schaduw, rotspartijen, claire obscuur, en in de verte een vergezicht, een panorama, de resten van een ruïne, zetten de beschouwer aan tot deelname aan het landschap dat zich voor zijn ogen ontvouwt.
De landschappen die mij fascineren hebben iets van het onaffe, het onvoltooide, abstract bijna en nooit volledig en nooit als een foto. Op internet komen de mooiste (bewerkte) landschappen voorbij maar ze houden iets kunstmatigs. Als je dat probeert in verf uit te drukken word je alleen maar teleurgesteld als je inzet op abstractie. Anselm Kiefer schildert prachtige akkers, wegen in het landschap, vergezichten met een hoge horizon op het schilderij. Dat vind ik fascinerend. Armando begon tijdens het schilderen van zijn schuldige landschappen met veel zwarte bomen op rotspartijen, alsof er niet genoeg zwart was om de triestheid van de ervaringen in het landschap zichtbaar te maken (kamp Vught in Wereldoorlog Twee). Kaii Higashiyama is vooral mystiek geïnteresseerd in het landschap: het is sacraliteit waar hij op zoek naar is binnen de context van het zenboeddhisme. Sneeuw en mist, bergen en rivieren zijn de thema’s die telkens weer opduiken. Van hem heb ik de fascinatie hiervoor geërfd en de zelf gestelde opgave om die thema’s op mijn manier zichtbaar te maken in mijn werk.
Maar er is nog een heel andere bron voor mijn werk als landschapschilder, de literatuur, de poëzie. Sinds mijn middelbare schooltijd begeleidt mij het werk van de Engelse schrijver T.S. Eliot. Zijn verzameld werk heb ik sinds die tijd talloze keren geraadpleegd, zijn gedichten zoals The Waste Land (1922), The Hollow man (1925), Choruses of ‘the Rock’ (1934) en Four Quartets (1935-1942) zijn een soort van terugkerend refrein in al die jaren, een soort lied dat stil en onmerkbaar meedoet op de achtergrond. Landschappen opgeroepen door deze gedichten keren meestal onbewust terug in mijn geschilderd landschap. Ik werd me dit vanmorgen opnieuw bewust bij de vertaling van Paul Claes die The Waste Land vertaalt met het barre land. Dit gedicht van Eliot is in de geschiedenis een soort van eigen leven gaan leiden en talloze keren besproken. Maar de beeldspraak en vooral het idee van het woeste barre landschap roept bij mij allerlei eigen associaties op. In een film over Joseph Beuys met de prachtige titel ‘Zeige deine Wunde’ komen beelden voorbij van een moeraslandschap als verteld wordt over het neerstorten van Beuys in de oorlog. Die beelden van het moeras, bar landschap, zijn voor mij uitgangspunt geweest van tal van abstracte landschappen. Het is een zoektocht naar de schoonheid van het abstracte, de mystiek onder de veelheid van indrukken die dat landschap oproept. De geur die er misschien hangt, de mistroostigheid ervan, de donkerheid, het onbestemde zoals het gevoel van melancholie.
Zo ontdek ik de laatste jaren meer en meer verbanden, mijn relatie met en hang naar de romantiek, de onderstroom van melancholie, de hang naar leegte, stilte, en de oneindigheid van de verte. Daar komt de ziel aan het licht, zo luidt een uitspraak. Wat is er nou mooier dan dat, om hiermee zo vaak als mogelijk bezig te zijn?
John Hacking
23 januari 2016
literatuur
Eliot, T.S., Het Barre land.The Waste land, vertaling, commentaar en nawoord Paul Claes, Amsterdam 2013 (De Bezige Bij)
DVD: Zeige deine Wunde – Kunst und Spiritualität bei Joseph Beuys – Regie: Rüdiger Sünner – ISBN: 978-3-89848-491-6 een fragment: https://www.youtube.com/watch?v=84Zd0GqiR-U
