Landschap: “The word itself tells us as much. It entered the English language, along with herring and bleached linen, as a Dutch import at the end of the sixteenth century. And landschap, like its Germanic root, Landschaft, signified a unit of human occupation, indeed a jurisdiction, as much as anything that might be a pleasing object of depiction. So it was surely not accidental that in the Netherlandish flood-fields, itself the site of formidable human engineering, a community developed the idea of a landschap, which in the colloquial English of the time became a landskip. Its Italian equivalents, the pastoral idyll of brooks and wheat-gold hills, were known as parerga, and were the auxiliary settings for the familiar motifs of classical myth and sacred scripture. But in the Netherlands the human design and use of the landscape – implied by the fishermen, cattle drovers, and ordinary walkers and riders who dotted the paintings of Esaias van de Velde, for example – was the story, startlingly sufficient unto itself.”
“Landscapes are cultures before they are nature; constructs of the imagination projected onto wood and water and rock. So goes the argument of this book. But it should also be acknowledged that once a certain idea of landscape, a myth, a vision, established itself in an actual place, it has a peculiar way of muddling categories, of making metaphors more real than their referents; of becoming, in fact, part of the scenery.”

Simon Schama in: Landscape and Memory 1995

Het landschap is al meer dan 45 jaar mijn thema in mijn schilderijen. In de tekst van Dôgen Zenji, SHÔBÔGENZÔ, een uitgebreide verhandeling over zen en het Zenboeddhisme, geschreven voor zijn monniken in de 13e eeuw in Japan, komt het beeld van de bergen, de wolken, het water, de rivier vaker voor. Ze dienen ook als hulpmiddel in de beschrijving van de weg naar verlichting. Tezamen vallen met de berg, een zijn met het water, de beweging die zich aan de wolken voltrekt, gebeurt ook aan jou als onderdeel van het universum dat voortdurend in beweging is. Je bent een deel van een tijdelijke beweging, een verschijnsel dat tijdelijk is. Dôgen Zenji schrijft:

In short, everything whatsoever that exists in the whole universe is a series of instances of time. Since everything is for the time being, we too are for the time being.
Shōbōgenzō: On ‘Just for the Time Being, Just for a While…’p. 112

Misschien is mijn werk als landschapschilder wel gekenmerkt door die zoektocht die ook in het Boeddhisme wordt ondernomen naar de ervaring van verbondenheid met het universum. Alles hangt met alles samen en onze menselijke geest kan het universum bevatten zoals het universum onze geest bevat. Dôgen Zenji is van mening dat de ervaring van verbondenheid (verlichting) samenvalt met de oefening zelf. Het is niet het een ná het ander. Elk mens heeft een Boeddha natuur. Elk mens draagt de verlichting met zich, in zich mee. Als dat besef niet kan doorbreken of niet doorbreekt komt dat omdat we voortdurend in onderscheidingen en categorieën denken: we kiezen voortdurend, hanteren zwart en wit, we zijn gevangen in de maaltstroom van onze oordelen en onderscheidingen en denken daardoor een houvast te vinden. Kijk naar de bergen. Ze vertellen hun eigen verhaal: ze zijn deel van het universum waar jij ook deel vanuit maakt. Er is geen verschil; er is geen toeschouwer en geen object. Er is enkel berg, er is enkel jij. Dôgen Zenji drukt dit zo uit:

To learn what the path to Buddhahood is, is to learn what the True Self is. To learn what the True Self is, is to forget about the self. To forget about the self is to become one with the whole universe. To become one with the whole universe is to be shed of ‘my body and mind’ and ‘their bodies and minds’. The traces from this experience of awakening to one’s enlightenment will quiet down and cease to show themselves, but it takes quite some time for all outer signs of being awake to disappear.
Shōbōgenzō: On The Spiritual Question as It Manifests Before Your Very Eyes p.32 uit: thezensite: The Complete Shobogenzo

Misschien is mijn schilderen van vaak dezelfde thema’s: de bergen, de horizon, het landschap, de weg, de rivier, het meer, wel mijn manier om op deze wijze te mediteren, te pogen de weg van de Boeddha te volgen. Als je mijn schilderijen als meditaties beschouwt krijgen ze opeens een andere lading. Dan is het niet meer erg dat ik voortdurend bergen schilder, dat die bijna als vanzelf uit mijn penseel vloeien. Met sumi-e, met inkt, met verf gemaakt van pigmenten.
De bergen en de leegte, de wolken en het water (regen, sneeuw) zijn uitnodigingen om stil te staan bij het landschap waar je deel vanuit maakt, je innerlijk landschap kan dan raken aan het uiterlijk landschap. Universum en geest vloeien naar elkaar toe. De kunst is om die openheid in je eigen leven, je eigen zelf-verstaan, je eigen handelen te oefenen. Schilderen is een manier om je te openen, het concrete doen neemt je bij de hand. Je hoeft geen meester te zijn, geen grote artiest, geen groot vakman, het gaat allereerst en vooral om overgave. Overgave aan wat je bent begonnen. De weg gaat dan met je voort. Je schilderen wordt dan opeens iets anders dan moeten presteren, afbeelden, een mooi product afleveren. Het schilderij doet er uiteindelijk niet echt toe. Het gaat om het schilderen zelf en de verwondering over dit universum.

Geen controle willen houden, niet over je penseel dat aan bepaalde verwachtingen moet voldoen, laat het maar gebeuren. De streek van de penseel heeft een eigen ritme, een eigen eigenaardigheid. Het gebaar dat je maakt komt uit je arm – niet uit je hoofd. Niet met het doel om iets te bereiken, maar met de vanzelfsprekendheid dat het beeld ontstaat uit je bewegingen en je intuïtieve keuze van je pallet. Deze metafoor kun je ook toepassen op je leven en je manier van leven. Laat los, loslaten als geheim van je leven. Je bent tijdelijk, je vergaat, je bent deel van het grote geheel, het niets, de leegte van het universum. Waarom je dan wanhopig vastklampen alsof er in die onmetelijke leegte een sprankje van houvast zou zijn? Meer lezen kan bijvoorbeeld in de Engelse of Duitse vertaling van: Dôgen Zenji, Shôbôgenzô. Der Schatz des Wahren Dharma. Gesamtausgabe, Frankfurt 2008, (Angkor Verlag). Veel inspiratie en veel openheid en moed om jezelf te leren loslaten. Misschien vind je wel een weg die bij jou past om jezelf te uiten zoals je altijd al heel graag had willen doen. Jezelf uiten als vorm van leven die niet op zoek is naar houvast en naar zekerheid, maar die weet heeft van verbondenheid met alles wat je omgeeft. Waar je uit voort bent gekomen en waartoe je terugkeer.

John Hacking
31 augustus 2021